مقدمه
خط مشی هر کتابخانه به منزله سندی است که به بسیاری از پرسش های مدیریتی یک کتابخانه در بلند مدت و کوتاه مدت پاسخ می دهد. یک مدیر کتابخانه همواره در شرایط تصمیم گیری قرار دارد و خط مشی کتابخانه می تواند پاسخ های روشنی را در بسیاری از موقعیت ها فراهم آورد.
با در نظر گرفتن اینکه اهداف و خط مشی هر کتابخانه دانشگاهی باید پیش از هر چیز در راستای اهداف و برنامه‌های سازمان متبوع خود باشد، خط مشی این کتابخانه نیز به منظور تبیین معیارها و اهداف مجموعه سازی، سازماندهی منابع، ایجاد خدمات لازم برای تامین نیازها و مدیریت کلان کتابخانه تدوین شده است که بدین طریق کتابخانه می تواند با وجود تغییرات در مدیریت و نیروی انسانی کتابخانه و سازمان متبوع با چشم اندازی مناسب و مدون به روند پیشرفت و تحول خود با اتکای بر این خط مشی ادامه داده و از نفوذ سلیقه ها و دیدگاههای غیراصولی افراد در امور کتابخانه جلوگیری بعمل آورد.
علیرغم مشکلات و موانع موجود و حاکم بر کتابخانه های سازمان متبوع، در تعیین و تدوین
خط مشی این کتابخانه سعی گردیده است تا وضعیت و امکانات آن با استانداردهای لازم و موجود نزدیک و منطبق گردیده و مسئولین امر با در نظر گرفتن این معیارها روندی روبه رشد را برای کتابخانه فراهم آورند. همچنین باید در نظر داشت که مدیر کتابخانه موظف است بر اجرای دقیق و به کارگیری این خط مشی نظارت نموده و از طریق آن نسبت به اصلاح و برنامه ریزی خدمات کتابخانه اقدام نماید.
با توجه به وجود تغییر و تحول در سیاست های سازمان متبوع در جهت توسعه و ارتقای خدمات خود، خط مشی کتابخانه نیز می بایست هر چهار سال یکبار توسط مدیر کتابخانه مورد بررسی و بازنگری قرارگیرد و در این بازبینی ها امکانات موجود، منابع و خدمات کتابخانه نیز در پرتو رسالت و هدف های کتابخانه ارزیابی شود تا بدین طریق اساس و بستر برنامه ریزی آینده فراهم آید.
رسالت و اهداف
کتابخانه بیمارستان قدس به عنوان یک کتابخانه دانشگاهی در راستای پیشبرد اهداف و برنامه های آموزشی ، پژوهشی و فرهنگی دانشگاه با بهره گیری از حمایت های این بیمارستان و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی سنندج به ارائه خدمات کتابخانه ای و اطلاع رسانی می پردازد. این کتابخانه وظیفه دارد نسبت به شناسایی و تأمین نیازهای اساتید، دانشجویان و سایر کابران تحت پوشش خود و ارتقاء سطح آموزشی و پژوهشی دانشگاه، تلاش نموده و از طریق توسعه و استاندارد سازی خدمات و امکانات خود، بستر و محیط مناسب را برای کاربران فراهم آورد. همچنین کتابخانه قدس وظیفه خود می داند که موجبات پیشرفت علمی ، آموزشی و فرهنگی دانشگاه را فراهم آورده و از تلاشها و برنامه های دانشگاه در زمینه ارتقای فرهنگ سلامت جامعه و امور فرهنگی دانشگاهیان حمایت نموده و در این زمینه مشارکت فعال داشته باشد. لذا کتابخانه بیمارستانقدس مصمم است با تعالی امکانات و خدمات خود و با ایجاد محیطی مناسب، ضمن توسعه خدمات به کاربران و سایر ذینفعان و جلب رضایت آنان ، روند بهبود مستمر خدمات و امکانات کتابخانه را تحقق بخشیده و به عنوان غنی ترین و فعال ترین کتابخانه در زمینه روانپزشکی و سایر موضوعات وابسته در سطح استان کردستان و غرب کشور مطرح گردد و نسبت به تأمین منابع و اطلاعات مورد نیاز مراجعین به طور مؤثر و سازنده اقدام نماید.
مجموعه سازی
کتابخانه بیمارستان قدس از نوع کتابخانه های دانشگاهی بوده که می بایست موضوعات زیر را به عنوان معیار انتخاب منابع و مجموعه سازی خود تحت پوشش قرار دهد:
۱- پزشکی ۲- روانپزشکی ۳- روانشناسی ۴- روانپرستاری ۵- بهداشت روان ۶- پرستاری
لذا این کتابخانه دانشجویان و اساتید رشته های روانشناسی بالینی ، روانپزشکی و روانپرستاری در دانشگاه و نیز کارکنان و بیماران بستری این واحد را از کاربران اصلی خود دانسته که در ارائه خدمات و تعیین اولویت ها مد نظر قرار خواهند گرفت . همچنین کتابخانه قدس کلیه دانشجویان، اساتید و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی کردستان را از جامعه استفاده کنندگان خود
می داند و سایر افراد (فارغ التحصیلان، بازنشستگان و رشته های مرتبط) از اعضای موقت و غیر رسمی کتابخانه به شمار می روند.
کتابخانه بیمارستان قدس با شناسایی و تفکیک استفاده کنندگان بالقوه و بالفعل خود تلاش
می نماید تا نیاز ها و خواسته های جامعه استفاده کنندگان خود را متناسب با سطوح آموزشی و نیازهای پژوهشی آنها برآورده ساخته و می کوشد تا به نحوی شایسته زمینه لازم را برای رشد علمی و بهبود مهارتهای تخصصی کاربران فراهم آورد . با این وجود رسالت مجموعه سازی کتابخانه بر مبنای تاکید بر تامین نیازهای بالفعل استفاده کنندگان خواهد بود.
سفارش و گردآوری
مسئولیت اصلی انتخاب و تهیه منابع، با مدیر کتابخانه بوده که نظارت بر فرایند مجموعه سازی و ارزیابی سفارشات کتابخانه را نیز بر عهده خواهد داشت.
در روند سفارش و گردآوری منابع می بایست میان تعداد منابع و موضوعات کتابخانه تعادل ایجاد نمود. در این راستا پیشنهادات و سفارشات اساتید، دانشجویان و کارکنان واحد مربوطه جمع آوری گردیده و در روند تهیه و انتخاب منابع مورد استفاده قرار خواد گرفت.
نیازهای کاربرانی که با پرداخت حق عضویت یا از طریق اخذ قرارداد همکاری با دیگر سازمانها، به عضویت کتابخانه درآمده اند در روند سفارش و گردآوری مواد منظور نخواهند گردید. همچنین کتابخانه می بایست در سفارش و گردآوری مواد خود، منابع الکترونیکی مورد نیاز کاربران را نیز
مد نظر قرار دهد.
خدمات عمومی کتابخانه
در کتابخانه وقت استفاده کنندگان ارزشمند بوده و لازم است که کتابدار حداکثر تلاش خود را برای تسریع در روند خدمت رسانی به مراجعین انجام دهد تا بتوان از اتلاف وقت ایشان جلوگیری بعمل آورد.
کتابخانه با بکارگیری سیستم قفسه باز و نرم افزار کتابخانه ای (ثنا) امکان سهولت بازیابی و دسترسی به منابع را فراهم آورده و مجموعه کتب کتابخانه به شرح زیر سازماندهی و بازیابی
می شوند:
۱- کتب تخصصی و پزشکی براساس نظام رده بندی NLM
۲- کتب عمومی و غیر پزشکی براساس نظام رده بندی کنگره ( LC )
کتابخانه می بایست با ایجاد بخش سمعی و بصری به جمع آوری و طبقه بندی مواد الکترونیک و تجهیزات صوتی و تصویری پرداخته و همگام با پیشرفتهای تکنولوژی و نیازهای روز، دامنه خدمات خود را در این زمینه گسترش داده و خدمات الکترونیکی خود را بهبود بخشد.
استفاده رایگان از خدمات کامپیوتری، اینترنت، چاپ و تکثیر منحصر به کاربران سازمان متبوع
می باشد که اساتید و دانشجوجان مقطع دستیاری در اولویت اینگونه خدمات قرار خواهند گرفت.
کتابخانه بیمارستان موظف به پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی کارکنان در چارچوب پیشبرد امور کاری منطبق با وظایف محوله ایشان بوده و به طور کلی از ارائه هرگونه خدمات کتابخانه ای به مراجعین در راستای اهداف و نیازهای شخصی معذور خواهد بود.
برای آن دسته از افرادی که از طریق حق عضویت سالیانه یا قرداد همکاری عضو کتابخانه گردیده اند صدور کارت عضویت الزامی می باشد. کتابخانه بیمارستان می بایست بیماران بستری را به عنوان جامعه استفاده کنندگان خود به شمار آورد و به ارائه خدمات کتابخانه ای به ایشان بپردازد و با همکاری بخش روانشناسی بیمارستان بر انجام صحیح فرایند کتاب درمانی بیماران نظارت داشته باشد.
امانت
پویایی و کارآمدی هر کتابخانه مستلزم ارائه خدمات مناسب به مراجعین بوده و به عبارتی هویت هر کتابخانه نزد کاربران با ارائه خدمات آن شناخته می شود که بیشترین تبلور این خدمات در قسمت امانت کتابخانه می باشد. لذا کتابخانه بر خود لازم می داند که با پرهیز از اعمال سلیقه شخصی و تبعیض در سیستم امانت خود ، درجهت بهبود و سهولت سرویس دهی در میز امانت تلاش نموده و با پیگیری منظم دیرکرد ها و نیز کامپیوتری نمودن میز امانت ، این امکان را فراهم آورد. همچنین کتابخانه با تهیه آمارهای لازم از میز امانت می بایست مشکلات موجود را بررسی و مرتفع نموده و نیز بر روند پیشرفتها آگاهی یابد.
وجین
برحسب نیاز کاربران می بایست چاپ و ویرایش جدید کتب وجین شده تهیه گردیده و در مجموعه جایگزین شود. بنابراین معیار جایگزینی مواد وجین شده مبتنی بر نیاز مراجعین و اهداف مجموعه سازی کتابخانه خواهد بود.
در راستای حفظ پویایی کتابخانه انجام عملیات سیاهه برداری و وجین مجموعه هر دو سال یکبار صورت خواهد پذیرفت. منابع کتابخانه می بایست براساس معیارهای زیر وجین گردد:
۱- ویرایشهای قدیمی: در صورت عدم نیاز مراجعین به ویرایش های قدیمی کتب، می بایست آنها را از مجموعه خارج نمود.
۲- تکراری بودن منابع: نسخه های اضافی منابعی که بنا به شرایطی تهیه گردیده و در حال حاضر مورد استفاده قرار نمی گیرند را می توان وجین نمود.
۳- عدم استفاده: منابعی که حداقل ۲ سال پس از زمان ثبت آنها مورد استفاده مراجعین قرار نمی گیرند از مجموعه اصلی وجین و منابع مفیدتر جایگزین آنها خواهد شد.
۴- معیوب بودن: منابع آسیب دیده و ناقص از مجموعه خارج گردیده و در صورتی که از منابع مورد درخواست باشد می بایست نسخه های جدید آنرا جایگزین نمود.
۵- عدم ارتباط موضوعی: مجموعه کتبی که از تناسب و ارتباط موضوعی لازم برخوردار نمی باشد را می توان از کتابخانه بیمارستان وجین نمود و با رعایت دامنه موضوعی کتابخانه همکار به این مجموعه اضافه نمود.
۶- عدم اعتبار علمی: منابع علمی که به مرور اعتبار خود را از دست داده اند در صورت عدم استفاده می توان آنها را وجین نمود.
در خصوص نشریات ادواری علاوه بر رعایت موارد ذکر شده فوق، شماره هایی که به صورت تک نسخه ای و یا اهدایی ارسال شده اند و از نظر زمانی قدیمی بوده و در حال حاضر شماره های جدید آنها به کتابخانه ارسال نمی شوند می بایست از مجموعه وجین گردند.
اهداء
منابعی که به کتابخانه اهداء می شوند جزو اموال و منابع کتابخانه به شمار می آیند و اهدا کننده
نمی تواند هیچگونه شرط یا محدودیتی را در حین اهداء منابع به کتابخانه تحمیل نماید. همچنین کتابخانه می تواند موادی را که برای مجموعه لازم و مفید نیست نپذیرد و یا از مجموعه کتابخانه خارج و وجین نماید. همچنین کتابخانه صرفاً آن دسته از مواد اهدایی را می پذیرد که به وضوح در چارچوب خط مشی انتخاب و مجموعه سازی کتابخانه باشد.
با توجه به اینکه منابع اهدا شده توسط مراجعین اغلب غیر تخصصی و عمومی می باشد لذا می بایست در چارچوب اهداف و نیازهای زیر مورد پذیرش مسئول کتابخانه قرار گرفته و به مجموعه افزوده گردد:
۱- کمک به تأمین سلامت و بهداشت روانی جامعه استفاده کنندگان
۲- ترویج فرهنگ و ارزشهای اسلامی جامعه
۳- کمک به بالا بردن سطح آگاهی افراد نسبت به مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی
۴- درنظر گرفتن منابع غیر درسی و کمک آموزشی برای کتابخانه
۵- ترویج و تقویت فرهنگ مطالعه
۶- ارتقای مهارتهای زندگی و حرفه ای استفاده کنندگان
نشریات
به طورکلی رشد روزافزون حجم مجلات علمی از یکسو و محدودیتهای مالی و افزایش حق اشتراک مجلات از سوی دیگر موجب شده است تا خرید نشریات را به سمت تهیه نسخه الکترونیکی آنها سوق بدهد. لذا تهیه و سفارش نشریات لاتین به منظور صرفه جویی در
هزینه های کلی سفارش و دریافت مجلات، در دانشگاه علوم پزشکی کردستان به صورت متمرکز بوده و کلیه امور مربوط به آن زیر نظر دفتر امور کتابخانه های دانشگاه واقع در معاونت پژوهشی انجام می پذیرد.
کتابخانه با فراهم آوردن مجموعه ای از نشریات تخصصی و معتبر می کوشد تا اطلاعات علمی روز را در اختیار کاربران خود قرار داده و بطور سنجیده فضایی مناسب جهت پژوهش و تحقیق برای جامعه استفاده کنندگان فراهم آورد. همچنین کتابخانه با تهیه نمایه های موضوعی از نشریات تخصصی خود می بایست بستری مناسب برای فعالیتهای تحقیقاتی و پژوهشی کاربران ایجاد نماید.کتابخانه تلاش می نماید با تهیه مواد الکترونیکی در زمینه نشریات تخصصی، امکان سرویس دهی مناسب، سهولت دسترسی و توسعه این منابع را برای کاربران فراهم آورد.
همکاری بین کتابخانه ای
نظر به اینکه همکاری بین کتابخانه ای یکی از راههای توسعه خدمات به مراجعین می باشد کتابخانه می بایست از طریق گسترش ارتباط بین دانشگاهی به منظور تامین منابع مورد نیاز کاربران و ارتباط مؤثر با کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی کردستان، استفاده کنندگان را در تأمین نیازهای اطلاعاتی و مواد چاپی ایشان یاری نماید.
جهت عقد قرارداد همکاری با مؤسسات و کتابخانه های خارج از سازمان می بایست نیازهای جامعه استفاده کنندگان کتابخانه در نظر گرفته شود و نوع همکاری ها به طور یکسویه نباشد. همچنین اخذ قرارداد همکاری با مؤسسات و کتابخانه های خارج از سازمان می بایست همسو با سیاست ها و منافع سازمان بوده و محتوای قرارداد نباید بار مالی غیر متعارف برای سازمان ایجاد نماید. این کتابخانه در زمینه همکاری های پژوهشی، خدمات الکترونیک، سازماندهی اطلاعات و منابع، خدمات مرجع، اشتراک منابع و بانکهای اطلاعاتی تابع برنامه ها و تصمیمات معاونت تحقیقات و فناوری اطلاعات دانشگاه خواهد بود.
خدمات اینترنتی برنامه های راهبردی
در شرایط کنونی کتابخانههای دانشگاهی می‌توانند با ایفای سهم و نقش عمده درشبکه جهانی گامهای مهمی در‌جریان‌جهانی شدن بر‌دارند و همچنین یک کتابخانه دانشگاهی بایستی برای کم‌کردن شکاف اطلاعاتی در جریان اطلاعات عهده‌دار این وظایف باشد. تاکید تمامی فعالیتهای کتابخانههای دانشگاهی بایستی بر دستیابی برابر به اطلاعات باشد؛ بنابراین در راستای چنین هدفی کتابخانه‌ها باید به سوی افرادی که اکنون از این اطلاعات به نوعی محروم و یا بی اطلاع هستند متوجه شوند و در ایجاد جامعه‌ای با دسترسی برابر به اطلاعات سهیم باشند.
لذا با توسعه خدمات اطلاع رسانی از طریق اینترنت و جهانی شدن اطلاعات ضرورت پرداختن به خدمات الکترونیک و اینترنتی از سوی کتابخانه ها امری شایسته و ضروری است.
ازجمله مواردی که در کتابخانه های دانشگاهی دارای اهمیت روز افزون و ویژه ای برخوردار می باشد اشاعه اطلاعات گزیده (SDI): dissemination of information Selective است که باید در برنامه ریزی های آینده کتابخانه ازجایگاه مناسب و ویژه ای برخوردار گردد و در این راستا می بایست ارائه خدمات اطلاع رسانی روزآمد از طریق ایمیل و وب سایت کتابخانه گسترش یابد. به این منظور بایستی کتابخانه بتوانند نقش خود را به عنوان رابط بین اطلاعات تولید شده و کاربران از نو تعریف کنند و بتوانند عهده‌دار نقش کلیدی به عنوان زیر‌‌بنای ایجاد دانش ملی شود .
کتابخانه در راستای توسعه خدمات خود و گسترش SDIمی بایست ارائه خدمات مرجع اینترنتی به کاربران و نیز توجه به نیازهای اساسی کاربران در وب سایت کتابخانه را باید مد نظر قرار دهد. همچنین جهت گیری به سوی ایجاد کتابخانه الکترونیکی و منابع دیجیتالی و در دسترس قرار دادن این منابع از طریق وب سایت کتابخانه می بایست فراهم گردد.
آموزش کاربران از طریق اینترنت و قراردادن مطالب آموزشی مورد نیاز جامعه استفاده کنندگان در وب سایت کتابخانه امری ضرروری است که این امر موجب صرفه جویی در وقت کاربران و ارتقاء سطح سواد اطلاعاتی آنها می گردد. در طراحی وب سایت کتابخانه انجام جستجوی ساده و پیشرفته در اطلاعات کتابشناختی منابع دیجیتال موجود در کتابخانه بدون نیاز به ثبت نام می بایست امکان‌پذیر باشد و نیز دسترسی آزاد و رایگان به بیشتر منابع برای عموم کاربران در نظر گرفته شود.
مدیر وب سایت کتابخانه باید نسبت به ارزیابی و سنجش میزان استفاده ، رضایتمندی و علاقه مندی های کاربران اقدام نموده و به ارائه راهکارهای عملی برای توسعه محتوا و امکانات وب سایت بپردازد . مدیر وب سایت همچنین باید به نگهداری و روزآمدی نرم افزارها و سخت افزارهایی که وب سایت کتابخانه را حمایت می کنند توجه نماید و نکات ایمنی را برای جلوگیری از آسیب ها و سوء استفاده های احتمالی رعایت نماید و به ارائه راه کارهایی برای توسه آینده سایت و نیز چرخه جدیدی برای فرآیند برنامه ریزی استراتژیک بپردازد .
آموزش مهارت و سواد اطلاعاتی با هدف توانمندسازی کاربران و توسعه جامعه اطلاعاتی و استقرار سیستم آموزش الکترونیک نیز می بایست در برنامه توسعه خدمات کتابخانه در نظر گرفته شود.
کتابخانه ویژه استفاده بیمار با هدف کمک به درمان بیماران روانی و ایجاد فرایند کتاب درمانی در بخش های بستری بیمارستان تأسیس گرددکه موارد زیر از دیگر اهداف این کتابخانه محسوب می گردد:
1.ارتقاء نقش مؤثر بیمار در روند درمان خود.
2.کمک و تسریع در روند درمان بیماران روانی .
3.افزایش بهداشت روانی و سلامت روحی بیماران .
4.بهبود کیفیت آموزش به بیمار و توانبخشی بیماران.
5.بالا بردن توانایی رویارویی بیمار با مشکلات.
تداوم سلامت روحی و روانی بیمار پس از بهبودی و ترخیص از بخش های بستری.
تأمین منابع کتابخانه ویژه استفاده بیمار بر عهده کتابخانه بیمارستان بوده که انتخاب و گردآوری مجموعه آن می بایست بر مبنای سه هدف زیر مقرر گردد:
۱- کتاب درمانی ۲- توانبخشی و کاردرمانی ۳- آموزش به بیمار
نظر به اینکه کتابخانه ویژه استفاده بیمار در اصل با هدف ایجاد فرایند کتابدرمانی تأسیس گردیده است لذا این هدف می بایست در اولویت مجموعه سازی کتابخانه قرار گیرد.
جامعه استفاده کنندگان
کلیه افرادی که در چارچوب آیین نامه مصوب کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی مجاز به ارائه خدمات به ایشان برشمرده است را این کتابخانه آنها را جزو جامعه استفاده کنندگان خود می داند.
چشم انداز کتابخانه
ما می خواهیم کتابخانه مرکز اموزشی درمانی قدس طی سالهای آینده یکی ازمجهزترین و کامل ترین کتابخانه های بیمارستانی تخصصی کشور باشد.که در این راستا اهداف زیر در جهت پیشبرد این چشم انداز در نظر گرفته می شود.
تهیه، سازماندهی ونگهداری منابع چاپی و الکترونیکی معتبر در حوزه علوم پزشکی
آموزش، تعلیم و تقویت مهارت های اطلاع یابی دانشجویان واعضای هیئت علمی دانشگاه
فراهم آوری دستیابی و به کارگیری انواع منابع اطلاعاتی بر اساس احترام به اولویت ها وانتظارات مراجعان وعادات حرفه ای آنها
تسهیل در دسترسی به اطلاعات از طریق مشارکت در اشتراک منابع
جلب رضایت مراجعه کننده از طریق انتقال منابع و پاسخگویی با کیفیت مناسب
ایجاد محیطی صمیمی و دوستانه در کتابخانه به منظور پاسخگویی به نیازهای آموزشی وپژوهشی کاربران دانشگاه ودیگر مجامع علمی و دانشگاهی کشور
به کار گیری استانداردهای علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی در اجرای کلیه امور کتابخانه
در صورت تامین بودجه تمامی برنامه های راهبردی و عملیاتی بیمارستان در طول سال با مستندات در داخل سایت کتابخانه بیمارستان قرار خواهد گرفت ، ودر صورت انجام نشدن نیز با دلیل و مستندات در سایت قرار داده می شود.
